Nature diary

इतर मराठी नावं : शिंगोरा , शिंगचोचा , धनचिडी , धनेरा , भिणस , धनछडी  इंग्रजी नाव : Indian Grey Hornbill ( इंडियन ग्रे हॉर्नबिल )  शास्त्रीय नाव : Ocyceros birostris ( ओसिरॉस बायरॉस्ट्रिस )  लांबी : ६१ सें.मी.  आकार : घारीएवढा . हा पक्षी त्याच्या धुरकट राखाडी रंगामुळे आणि चोचीच्या विशिष्ट आकारामुळे चटकन ओळखता येतो. त्याच्या चोचीवर शिंगासारखा दिसणारा (Casque) एक अवयव असतो. याची शेपटी लांब असते. हे पक्षी पानझडीच्या जंगलात, शेतांच्या आसपास असलेल्या मोठ्या झाडांवर, फळबागांमध्ये आणि शहरातील वडा-पिंपळासारख्या वृक्षांवर दिसतात. धनेश हा नेहमीच झाडांवर राहणारा पक्षी आहे. झाडांची फळं खाण्याबरोबरच तो किडे, पाली, गांधीलमाश्या, छोटे उंदीरसुद्धा खातो. जोडीने फिरणारे हे पक्षी विणीच्या हंगामात म्हणजे मार्च ते जून या महिन्यात घरटं करण्यासाठी झाडांच्या ढोल्या शोधू लागतात.विणीची वेळ जवळ आली की मादी ढोलीत जाऊन बसते. बाहेरच्या बाजूने नराने आणून दिलेल्या चिखलाचा आणि स्वतःच्या विष्ठेचा उपयोग करून ती ढोलीचं तोंड बंद करते आणि फक्त चोच बाहेर काढता येईल एवढीच फट ठेवते. या कामात चोचीचा उपयोग थापीसारखा केला जात

इंग्रजी नाव : Jungle Myna (जंगल मैना)  शास्त्रीय नाव : Acridotheres fuscus (अक्रिडोथिरिस फ्युस्कस)  लांबी : २३ सें.मी.  आकार :   साळुंकीएवढा                                 नाव 'जंगल' मैना असलं, तरी हा पक्षी दाट लोकवस्तीतही दिसत. एके काळी मनुष्यवस्तीपासून दूर शेत - शिवारांमध्ये किंवा गायरानांमध्ये चरणाऱ्या जनावरांच्या पायांमधून ठुमकणारी ही मैना आता गजबजलेल्या शहरांच्या परिघात दिसू लागली आहे; घरटी करून आपली प्रजा वाढवू लागली आहे. साळुकीशी (Common Myna) तुलना करता तिची संख्या कमी आहे परंतु शहरी जीवन तिच्या अंगवळणी पडू लागलं आहे. साळुकीच्या पावलावर पाऊल ठेवून ती आता एखाद्या कचरापेटीच्या आसपास उड्या मारताना दिसते. एखाद्या शहरातल्या आधुनिक वसाहतीपेक्षा जुन्या भागाशी, पेठांशी अधिक जवळीक करणाऱ्या मैनेला अशा ठिकाणी घरटी करण्यासाठी अधिक जागा उपलब्ध होतात. भाताची शेती, जंगलांच्या जवळ असणारी लहान - मोठी गावं, जंगलपट्ट्यांमधील मोकळ्या जागा आणि शहरांच्या पंचक्रोशी या अधिवासात दिसणारा पक्षी एकंदरच घनदाट जंगलात राहणं टाळतो. साळुकीपेक्षा जास्त गडद रंगाची जंगल मैना ओळखायची खूण म्हणजे तिच्या

इतर मराठी नावं : ब्राह्मणी मैना , पोपई मैना , काळ्या डोक्याची मैना , काळटोप मैना , शंकरा , कवरी.  सध्याचं इंग्रजी नाव : Brahminy Starling ( ब्रहमिनी स्टार्लिंग )   शास्त्रीय नाव : Sturnus pagodarum ( स्टर्नस पॅगोडॅरम )  लांबी : २१ सें.मी.  आकार : साळुंकी पेक्षा लहान                       चापूनचोपून भांग पाडावा तशी डोक्यापासून मानेपर्यंत रूळणारी काळ्या रंगाची सैलसर पिसं असलेली ही मैना, जंगल मैना आणि  साळुंकी  या सहजपणे दिसणाऱ्या मैनांपेक्षा आकाराने लहान आहे. पानझडीचं विरळ जंगल, झुडपी रान, काटवन, शेतं, बागा, उद्यानं, आमराया, नद्या आणि तलावांच्या काठांवरचे हिरवळीचे तुकडे, गायरानं अशा ठिकाणी ही मैना तिच्या विशिष्ट तोऱ्यात चालताना, फिरताना दिसते .  साळुंकी प्रमाणे हा पक्षी मोठ्याथव्यांनी दिसत नाही . तो पुष्कळदा जोडीने किंवा छोट्या गटांमध्ये दिसतो . या पक्ष्याची एक सवय आहे . जमिनीवर उतरून खाद्य शोधता शोधता पक्षी जर मध्येच थांबले, तर मादी नराच्या किंचित जवळ जाते. लगट करणाऱ्या मादीला बघून नर अंगावरची पिसं फुलवतो. एरवी चप्प बसलेली डोक्यावरची पिसं सैलसर असतात आणि ती तुऱ्यासारखी उभारली जातात,

इतर मराठी नावं : जांभळा सूर्यपक्षी , चुमका , मधुकर  इंग्रजी नाव : Purple Sunbird (पर्पल सनबर्ड)  शास्त्रीय नाव : Nectarinia asiatica ( नेक्टरिनिया एशियाटिका )  लांबी : १० सें.मी.  आकार : चिमणीपेक्षा लहान  जांभळा शिंजीर नर  जांभळा शिंजीर मादी            शहरं - नगरांमध्ये राहणारा, नाजूक चिवचिवाट करणारा जांभळा शिंजीर, दूर मोकळ्या रानातही दिसतो. कमालीचा चंचल आणि चपळ असा हा चिमुकला पक्षी पहिल्यांदा साध्या डोळ्यांनी शोधून नंतर दुर्बिणीत पकडायचा म्हणजे घामटा निघतो. तपशीलवार निरीक्षण करणं ही फार पुढची गोष्ट झाली. वसंतात रानपांगारा ( Wild Coral Tree ) फुलला की हा जांभळा ' ठिपका ' मधुरसाची मेजवानी झोडायला झाडावर येतो. पातळ , बाकदार आणि टोकदार चोच आणि जिभेची नळी वापरून मकरंद चोखून घेतो. मधूनच लहर फिरली की मान उंचावून हवेवर एक लांबलचक चिवचिवाटी तान सोडून देतो. ' चि - चि - चि - चि - चि - चिविक् -चिविक् - चिविक् -चिविक् - चिरी - चिक् -चिक् चिक् - चिक् ! आपण सूर्याकडे पाठ करून पाहत असलो, तर पक्ष्याच्या अंगाव्द पडलेल्या उन्हात एक खास तकाकी असलेला निळा - जांभळा रंग झळकतो आणि नकळत आपल्या

शिंपीइतर मराठी नावं : लिचकूर , चिवळ  इंग्रजी नाव : Common Tailorbird ( कॉमन टेलरबर्ड )  शास्त्रीय नाव : Orthotomus sutorius ( ऑर्थोटोमस सुटोरियस )  लांबी : १३ सें.मी.  आकार : चिमणीपेक्षा लहान            सुगरण पक्ष्याच्या खालोखाल नजाकतदार, उत्कृष्ट घरटं बांधणारा वास्तुशिल्पी म्हणजे हा शिंपी पक्षी. हा पक्षी छोट्या चणीचा आणि हिरव्या रंगाचा असतो. त्याच्या डोक्यावर तांबूस तपकिरी रंगाची टोपी असून पोटाकडची बाजू पांढरी असते. किडे पकडण्यासाठी आणि पानांना टाके घालून घरटं शिवण्यासाठी योग्य अशी त्याची चोच अतिशय टोकदार असते. शिंपी पक्षी कमी उंचीच्या झाडाझुडपांमध्ये किडे शोधत हिंडत असतात. या पक्ष्याचं मुख्य अन्न म्हणजे झुरळं, मुंग्या, उडणारे किडे, अळ्या वगैरे. वसंत ऋतूत जेव्हा पांगारा, पळस आणि काटेसावरीसारखे वृक्ष फुलतात तेव्हा फुलांमधला मकरंद पिण्यासाठी याझाडांवर शिंप्याचा फेरा होतो. तेव्हा त्याच्या डोक्याच्या पिसांना परागकण चिकटतात आणि पर्यायाने परागीभवनास मदत होते. शिंपी हा एक धीट पक्षी आहे. शुष्क, पानझडीच्या जंगलातून तसेच खेड्यापाड्यांतून आणि शहरांतूनही हा मोकळेपणाने वावरतो.  शिंपी पक्षाचे श

इतर मराठी नावं : शिक्रा ( मादी ), चीपक किंवा चिपका ( नर ), शिकारा  इंग्रजी नाव : Shikra ( शिक्रा )  शास्त्रीय नाव : Accipiter badius ( अक्सिपीटर बॅडियस )  लांबी : ३० ते ३६ सें.मी.  आकार : गावकावळ्यापेक्षा लहान              याचं इंग्रजी नाव इतकं रूळलंय की, याला शिक्रा  म्हणूनच ओळखतात. ' शिक्रा ' हा उर्दू भाषेतून घेतलेला पर्शियन शब्द आहे. त्याचा हिंदी भाषेतील अर्थ शिकारी असा आहे. हा एका जातीचा शिकारी पक्षी आहे. शिकारी पक्षी म्हणजे जिवंत भक्ष्याची शिकार करणारा. पानझडीचं जंगल, खेड्यापाड्यांच्या आसपास असणाऱ्या आंब्याच्या बागा आणि शेतीच्या प्रदेशात शिक्रा दिसतो. पुष्कळदा हा पक्षी आपल्याला प्रत्यक्ष दिसण्याआधी पक्ष्यांनी त्याला हेरलेलं असतं. बुलबुल, सातभाई, वेडे राघू, साळुक्या, पारवे हे पक्षी शिळ्याची चाहूल लागताच घाबरून उडायला लागतात किंवा बसल्या जागेवरूनच भराभर इशारेवजा आवाज काढतात. अशा वेळी जर आसपास नीट लक्ष देऊन पाहिलं, तर कधी गोलाकार पंखांची उघडझाप करत तर कधी संथपणे तरंगत येणारा शिक्रा दिसतो.तीक्ष्ण नजर, बाकदार चोच आणि धारदार नख्या यांची देणगी मिळालेला शिक्रा सरडे, सापसुरळ्य